Momentum και περιεχόμενο της συνταγματικής αναθεώρησης

Για πολλοστή φορά τα τελευταία δύο χρόνια, η Νέα Δημοκρατία θέτει θέμα συνταγματικής αναθεώρησης, την οποία αντιμετωπίζει ως "άσο" που ανασύρει από το "μανίκι" της κάθε φορά που η πολιτική της βγάζει σε αδιέξοδο. Ωστόσο, αξίζει κανείς να σταθεί τόσο σε αυτό καθεαυτό το περιεχόμενο της πρότασης όσο και στο momentum που επιλέγεται.

Πρώτον, η εσπευσμένη εκκίνηση της αναθεωρητικής διαδικασίας συνεχίζει μια κακή παράδοση αποτυχημένων, πρόχειρων και "από τα πάνω" αναθεωρήσεων. Το Σύνταγμα αποτυπώνει σε κάθε ιστορική συγκυρία τους κοινωνικούς συσχετισμούς και τις κυρίαρχες αντιλήψεις και, ταυτόχρονα, με τη σειρά του διαμορφώνει ώς έναν βαθμό την πολιτική, κοινωνική και οικονομική ζωή. Γι' αυτό και -εκτός της περίπτωσης των επαναστάσεων και των μεγάλων πολιτειακών ανατροπών- (θα έπρεπε να) αλλάζει με μακρόχρονες διαδικασίες, ως "ώριμο" κοινωνικό αίτημα. Κατά τούτο, προτάσεις όπως η άμεση εκλογή του Προέδρου της Δημοκρατίας ή η ίδρυση Συνταγματικού Δικαστηρίου, που περιλαμβάνονται στα 21 σημεία της πρότασης της Ν.Δ., υπέρ και κατά των οποίων έχουν διατυπωθεί ισχυρότατα επιχειρήματα εκατέρωθεν, δεν μπορεί να συζητηθούν "στο γόνατο", διότι καθορίζουν βαθύτατα την ίδια τη φυσιογνωμία του πολιτεύματος και, άρα, απαιτούν σε βάθος επιστημονική, πολιτική και κοινωνική διαβούλευση.

Δεύτερον, η συνταγματική αναθεώρηση επιστρατεύεται από την κυβέρνηση ως ένας τρόπος να "παγώσει" τον ιστορικό χρόνο, τη στιγμή που τα αδιέξοδα του προηγούμενου αναπτυξιακού μοντέλου έχουν γίνει ορατά και το παλιό πολιτικό σύστημα καταρρέει με πάταγο. Ως ύστατη σανίδα σωτηρίας απέναντι στη διαφαινόμενη ανατροπή, η οποία θα έχει πολύ ευρύτερες συνέπειες από την απλή εκλογική αλλαγή, η άρον-άρον αναθεώρηση του Συντάγματος επιχειρείται να θέσει "ταφόπλακα" σε οποιαδήποτε απόπειρα ενός ευρύτερου μετασχηματισμού, μίας αλλαγής κοινωνικού, οικονομικού και πολιτικού παραδείγματος, που θα αποτυπωθεί και στον καταστατικό χάρτη της χώρας. Έτσι, πολλές από τις προτεινόμενες αλλαγές είτε υλοποιούν ευθέως τις νεοφιλελεύθερες επιδιώξεις (π.χ. αναθεώρηση του άρθρου 16 και ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστημίων) είτε στρέφουν σε αντιδραστική κατεύθυνση την πολιτική ζωή (όπως π.χ. η πάση θυσία εξάντληση της τετραετίας, η θεσμοθέτηση μόνιμων υπηρεσιακών υφυπουργών Εξωτερικών, Άμυνας και Προϋπολογισμού με 5ετή θητεία ή ο περιορισμός του δικαιώματος δημόσιας συνάθροισης και ειρηνικής διαμαρτυρίας).

Τρίτον, η πρόταση της Ν.Δ. επιχειρεί να "καλύψει" συνταγματικά την απόλυτη έλλειψη πολιτικής βούλησης ακόμα και για σημειακού χαρακτήρα αλλαγές. Αφενός -μετά από 40 χρόνια διακυβέρνησης της χώρας και κυρίως μετά τον αντιδημοκρατικό κατήφορο της τελευταίας τετραετίας- η Ν.Δ. "θυμάται" ότι πρέπει να ενισχυθεί η ανεξαρτησία της Δικαιοσύνης και ο ρόλος των βουλευτών σε νομοθετικό και ελεγκτικό επίπεδο. Με άλλα λόγια, υπόσχεται να κατοχυρώσει συνταγματικά όλα εκείνα που έχει βάναυσα καταπατήσει με την κυβερνητική πολιτική και την κοινοβουλευτική πρακτική της. Αφετέρου η δημοσιοποιηθείσα πρόταση περιλαμβάνει και μία σειρά αλλαγών (π.χ. μικρή, ευέλικτη κυβέρνηση, κατάργηση του πλήθους των γενικών γραμματέων των υπουργείων, διαφάνεια στη διαχείριση των οικονομικών των πολιτικών κομμάτων, υποχρεωτική σύνταξη μελέτης σκοπιμότητας για τα μεγάλα δημόσια έργα και προμήθειες κ.λπ.) για τις οποίες δεν απαιτείται συνταγματική ρύθμιση, αλλά θα μπορούσαν να θεσπιστούν με τη συνήθη διαδικασία άμεσα. Παρ' όλα αυτά, η Ν.Δ. επιλέγει να τις παραπέμψει στις... συνταγματικές καλένδες.

Τέταρτον, έχει ενδιαφέρον να αντιπαραβάλει κανείς τα 21 σημεία, που δημοσιεύθηκαν αυτές τις μέρες, προς τα αντίστοιχα 31 που είχαν παρουσιαστεί από τον Αντ. Σαμαρά σε ειδική εκδήλωση τον περασμένο Μάιο. Από την προηγούμενη πρόταση απαλείφθηκαν, εκτός άλλων, η συνταγματική πρόβλεψη για το "πόθεν έσχες" των πολιτικών προσώπων και ο έλεγχος αποκλειστικά από ανώτατους δικαστικούς λειτουργούς, αλλά και η ενίσχυση της διαφάνειας και της αντικειμενικότητας των ΜΜΕ. Με άλλα λόγια, η προστασία του συστήματος διαφθοράς και διαπλοκής καλά κρατεί...

Κλείνοντας, δύο μόνο σκέψεις -λόγω των γνωστών περιορισμών του έντυπου λόγου- για την αντιπρόταση της Αριστεράς, με την επιφύλαξη της αναλυτικής τους διατύπωσης σε επόμενο κείμενο.

Σκέψη πρώτη. Το περιεχόμενο μιας συνταγματικής αναθεώρησης που θα διαλέγεται πραγματικά με την κοινωνική, οικονομική και πολιτική κατάσταση της χώρας προκύπτει ευθέως από τη συσσωρευμένη αρνητική εμπειρία, ιδιαίτερα της τελευταίας τετραετίας και αφορά τέσσερις πυλώνες. Πρώτον, την εμβάθυνση της δημοκρατίας (συνταγματική καθιέρωση της απλής αναλογικής, λαϊκή νομοθετική και δημοψηφισματική πρωτοβουλία κ.λπ.). Δεύτερον, την καταπολέμηση της διαφθοράς και της διαπλοκής (κατάργηση της ειδικής ποινικής μεταχείρισης των υπουργών, αναβάθμιση του ελεγκτικού ρόλου της Βουλής, ουσιαστικοποίηση των ελέγχων "πόθεν έσχες", πραγματική ανεξαρτησία και αυτοδιοίκητο της Δικαιοσύνης κ.ά.). Τρίτον, την αποτελεσματική κατοχύρωση, αλλά και τη διεύρυνση των θεμελιωδών δημοκρατικών και κοινωνικών δικαιωμάτων (π.χ. ρητή κατοχύρωση του δικαιώματος στη στέγη ή του δικαιώματος του σεξουαλικού αυτοπροσδιορισμού και της αυτοδιάθεσης του σώματος, χωρισμός εκκλησίας-κράτους κ.λπ.). Και, τέλος, τη θέσπιση αντισταθμιστικών μηχανισμών αμοιβαίου περιορισμού των εξουσιών και δικλίδων ασφαλείας που δεν θα επιτρέψουν στο μέλλον αντιδημοκρατικές εκτροπές με κοινοβουλευτικό μανδύα, όπως αυτές που ζήσαμε τα τελευταία χρόνια, με χαρακτηριστικότερη την "καταιγίδα" Πράξεων Νομοθετικού Περιεχομένου.

Σκέψη δεύτερη και, προς το παρόν, τελευταία. Τα παραπάνω αποτελούν απλά ένα minimum αλλαγών που θα μπορούσε να διαμορφώσει τη βάση ευρύτατης συναίνεσης και να απαντήσει άμεσα στο πιεστικό κοινωνικό αίτημα για δημοκρατία, ισότητα και αλληλεγγύη. Ωστόσο, ούτε το συνταγματικό όραμα της Αριστεράς εξαντλείται εδώ, ούτε και η θεσμική και δημοκρατική αναγέννηση της χώρας περνά μόνο μέσα από τις συνταγματικές διαδικασίες. Απλές νομοθετικές παρεμβάσεις, όπως αυτές που ήδη περιλαμβάνονται στο κυβερνητικό πρόγραμμα του ΣΥΡΙΖΑ, με μεγάλο όμως ουσιαστικό και συμβολικό φορτίο, μπορούν να φέρουν θεαματικά αποτελέσματα. Και, βέβαια, η μεγάλη προσφορά της Αριστεράς στο επίπεδο της δημοκρατικής διακυβέρνησης της χώρας θα είναι ένα νέο κοινοβουλευτικό ήθος και μία άλλη αντίληψη άσκησης της εξουσίας. Γι' αυτά όμως, σε επόμενο κείμενο.