Όσο περνάει ο καιρός και μπαίνουμε όλο και πιο βαθιά στις συνέπειες μιας κρίσης που ξεκίνησε ως χρηματοπιστωτική, έγινε δημοσιονομική και πλέον έχει καταλάβει όλους τους τομείς της οικονομικής, κοινωνικής και πολιτικής ζωής, τόσο περισσότερο τίθενται σε αμφισβήτηση όλες οι παραδοσιακές σταθερές στις οποίες στηριχτήκαμε ως κοινωνία (και όχι μόνο στην Ελλάδα) σε όλη την πρόσφατη ιστορία μας.
Ήδη, οι συνέπειες της αμφισβήτησης είναι ορατές στο πεδίο της πολιτικής εκπροσώπησης και της δημοκρατίας. Οι indignados, οι δικοί μας «αγανακτισμένοι», αποτυπώνουν με τον πλέον ανάγλυφο (αν και σε κάποιες περιπτώσεις άδικο ή ισοπεδωτικό) τρόπο την πλήρη αμφισβήτηση του πολιτικού οικοδομήματος, αλλά και των κοινωνικών «συνομιλητών» του (συνδικάτα, φορείς κλπ.). Και, παρά τις ενδεχόμενες ενστάσεις ως προς την ισοπεδωτική υπεραπλούστευση του «όλοι οι πολιτικοί είναι κλέφτες», δεν νομίζω πως πλέον διαφωνεί κανείς πως η κρίση μας αναγκάζει να ξαναδούμε συνολικά τον τρόπο με τον οποίο διαμορφώθηκε και λειτούργησε το πολιτικό σύστημα στην Ελλάδα, όχι για να το απορρίψουμε και να διολισθήσουμε σε ολοκληρωτικές λογικές, αλλά για να αναζητήσουμε τρόπους που θα κάνουν την πολιτική και τη δημοκρατία πιο πραγματική, πιο άμεση, πιο προσιτή στους πολίτες, πιο θελκτική στους νέους ανθρώπους, πιο αποτελεσματική.
Η κρίση όμως θέτει κι ένα άλλο, ίσως πιο «αμείλικτο» ερώτημα: Υπάρχει πράγματι έξοδος από αυτή; Και αν ναι, με ποιον τρόπο; Και η έξοδος αυτή θα είναι οριστική ή μετά από μερικά χρόνια, λιγότερα ή περισσότερα, θα ξαναβρεθούμε στην ίδια θέση;
Οι κρίσεις είναι – όπως ξέρουν καλύτερα οι οικονομολόγοι, αλλά μάθαμε αναγκαστικά όλοι μας τα τελευταία χρόνια που οι οικονομικές αναλύσεις ξαναέγιναν «λαϊκό ανάγνωσμα» – δομικά περιοδικά στοιχεία του καπιταλισμού, οπότε θα έλεγε κανείς μάλλον αβίαστα ότι η μόνη περίπτωση να απαλλαγούμε οριστικά από τις κρίσεις είναι να απαλλαγούμε από τον ίδιο τον καπιταλισμό. Αυτή άλλωστε, ήταν (και στην πλειοψηφία της παραμένει) η απάντηση της Αριστεράς για την οριστική έξοδο από την κρίση.
Έρχεται λοιπόν η Αριστερά και απαντάει «σοσιαλισμός». Ποιος σοσιαλισμός όμως; Αρκεί μια απλή «μεταβίβαση» της ιδιοκτησίας των μέσων παραγωγής (όπως έκαναν οι χώρες του λεγόμενου «υπαρκτού σοσιαλισμού», οι οποίες μπήκαν σε έναν ανελέητο ανταγωνισμό στο κυνήγι της μεγέθυνσης με τις καπιταλιστικές χώρες της εποχής, προσπαθώντας να φτιάξουν το δικό τους – κακέκτυπο – «αμερικάνικο όνειρο») ή πρέπει να ξαναδούμε συνολικά την έννοια της «ανάπτυξης»;
Μήπως η περιβαλλοντική κρίση μας δείχνει ότι υπάρχουν όρια στη δυνατότητα διαρκούς ανάπτυξης και «προόδου» της ανθρώπινης κοινωνίας, με την έννοια της συνεχούς οικονομικής, παραγωγικής και καταναλωτικής μεγέθυνσης; Μήπως προσεγγίζουμε σε ένα σημείο που απλά θα είναι αντικειμενικά αδύνατο να συνεχίσουμε να παράγουμε; Μήπως κάποια στιγμή η ίδια η φύση πει «ως εδώ»;
Και η σημερινή Αριστερά; Ίσως πρέπει να δώσει το δικό της, σύγχρονο και πραγματικά προοδευτικό ορισμό της ανάπτυξης. Πρέπει να δούμε το σοσιαλισμό που προτείνουμε ως οριστική διέξοδο από την κρίση, υπό το πρίσμα μιας συνολικής αλλαγής νοοτροπίας, παραγωγικού και καταναλωτικού προτύπου.
Χωρίς ασφαλώς να εκθειάζω μια αναχρονιστική «επιστροφή στη φύση» (η οποία δεν ξέρω καν αν είναι σήμερα δυνατή), πρέπει ωστόσο ως κοινωνία να ξαναδούμε ποιες είναι οι παραγωγικές και καταναλωτικές μας προτεραιότητες. Υπάρχει δυνατότητα να υιοθετήσουμε ένα πιο ανθρώπινο, πιο ήπιο οικονομικό μοντέλο, με αντίστοιχη αναθεώρηση των καταναλωτικών μας προτύπων, με αλλαγή του τρόπου παραγωγής και ανταλλαγής των αγαθών, με μείωση του χρόνου εργασίας, ώστε ο άνθρωπος να έχει τη δυνατότητα να ασχοληθεί και με μη οικονομικές δραστηριότητες, όπως λ.χ. η ανατροφή των παιδιών του ή η ψυχαγωγία, τις οποίες το ασφυκτικό πλαίσιο του καπιταλισμού έχει επίσης καταστήσει αντικείμενο συναλλαγής. Υπάρχει δυνατότητα να προβούμε σε συλλογικές μορφές οργάνωσης και ανταλλαγής των προϊόντων και των υπηρεσιών μας (κοινωνικοί συνεταιρισμοί, τράπεζες χρόνου κλπ.).
Οι ιδέες είναι πολλές και μπορούμε να φανταστούμε ακόμα περισσότερες, ενώ τέτοιες προσπάθειες (με το κίνημα της «αποανάπτυξης» ή τις πρωτοβουλίες της «κοινωνικής οικονομίας») κάνουν ήδη τα πρώτα τους βήματα σε όλη την Ευρώπη και τον κόσμο. Και δείχνουν στην Αριστερά και στην κοινωνία το δρόμο προς μια τελείως άλλη εκδοχή της ευημερίας: αλλαγή του καταναλωτικού προτύπου, με συλλογική, άμεση και δίκαιη οργάνωση της παραγωγής και της διάθεσης των αγαθών και με δραστηριότητες αρμονικά ενταγμένες στο φυσικό περιβάλλον, στον αντίποδα της αντίληψης περί διαρκούς μεγέθυνσης.
Αυτή άλλωστε η εκδοχή είναι η μόνη που δίνει απάντηση και στο αίτημα της βιωσιμότητας, αλλά και διέξοδο στην αξιακή πλευρά της τρέχουσας κρίσης. Ξαναφέρνει στο προσκήνιο τις ανθρώπινες σχέσεις, τη συλλογικότητα, τον ελεύθερο χώρο και χρόνο, την άμεση και δίκαιη οργάνωση της κοινωνίας.
Αυτή είναι η σκέψη που αφιερώνουμε στη σημερινή Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος, μέσα στην καρδιά της κρίσης. Μια προσπάθεια η οικολογία – από «μόδα» - να γίνει συστατικό στοιχείο της έννοιας της ευημερίας, αλλά και του ίδιου του σοσιαλισμού.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου