Ας μιλήσουμε για τον αντισημιτισμό...

Η «Καρυπιδιάδα» υπήρξε αναμφίβολα το θέμα των τελευταίων ημερών. Και τώρα, που σιγά-σιγά κατακάθεται ο «κουρνιαχτός», ίσως είναι μια καλή αφορμή (και όχι αιτία) να (ξανα)μιλήσουμε για τον αντισημιτισμό. Οι παρακάτω επισημάνσεις, λοιπόν, στόχο έχουν να προτείνουν ένα πλαίσιο για την οριοθέτηση και συζήτηση του θέματος στο σήμερα.

Επισήμανση πρώτη: Αν και συνήθως συνδέεται με το ναζιστικό Ολοκαύτωμα, ο αντισημιτισμός είναι σχεδόν τόσο παλιός όσο και η ευρωπαϊκή Ιστορία. Η αρχετυπική φιγούρα του «Άλλου», σε αντιπαράθεση προς τον οποίο συγκροτήθηκε μέσα από μια μακραίωνη διαδικασία η ευρωπαϊκή ταυτότητα, υπήρξε για πολλά χρόνια το εβραϊκό στοιχείο. Από το θρησκευτικό επίπεδο (υπενθυμίζεται ότι μόλις πριν λίγα χρόνια απαλείφθηκαν από το τελετουργικό της Καθολικής Εκκλησίας οι αντι-εβραϊκές αναφορές), μέχρι τη λαογραφία (η μυθικών διαστάσεων φιγούρα του «κακού Εβραίου» επιστρατευόταν συχνά από μανάδες και γιαγιάδες ως φόβητρο των παιδιών), ο αντισημιτισμός έχει βαθιές ρίζες στο ευρωπαϊκό υποσυνείδητο.

Επισήμανση δεύτερη: Το σοκ που προκάλεσε η ναζιστική θηριωδία και η συλλογική ενοχή της Ευρώπης για το Ολοκαύτωμα έθεσαν τον αντισημιτισμό εκτός συζήτησης, εκτός κάθε αποδεκτού δημοκρατικού πλαισίου -και σωστά. Ωστόσο, η εξαφάνισή του από τη δημόσια συζήτηση δεν εξαφάνισε ολοσχερώς τον αντισημιτισμό και από το συλλογικό υποσυνείδητο. Παρά την άποψη που επικρατεί διαχρονικά ότι ο αντισημιτισμός δεν έχει θέση στο δημοκρατικό φάσμα, υπάρχουν αρκετά περιστατικά που, δυστυχώς, τη διαψεύδουν. Και για να μην παραμείνουμε στα όρια του πρόσφατου περιστατικού, ας θυμηθούμε την αναφορά του προέδρου του σοσιαλδημοκρατικού (;) ΠΑΣΟΚ κ. Βενιζέλου για «τρία ονόματα εβραϊκής καταγωγής» στην περιβόητη «λίστα Λαγκάρντ», δημιουργώντας αλγεινές εντυπώσεις για τους συνειρμούς που επιχείρησε να προκαλέσει.

Επισήμανση τρίτη: Ενίοτε σωστά, πολύ συχνά όμως για λόγους πολιτικής σκοπιμότητας, η έννοια του αντισημιτισμού διευρύνθηκε αρκετά ώστε να περιλάβει κάθε κριτική, ακόμα και βάσιμη, εις βάρος συγκεκριμένων πλευρών της πολιτικής του κράτους του Ισραήλ - και όχι του εβραϊκού στοιχείου συλλήβδην. Έτσι, τα όρια μεταξύ αντισιωνισμού και αντισημιτισμού έγιναν τόσο δυσδιάκριτα, ώστε ακόμα και έντυπα «υπεράνω πάσης υποψίας» να έχουν κατηγορηθεί στο παρελθόν για αντισημιτισμό. Βέβαια, η ταύτιση αυτή, εκτός από ανακριβής (είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι υπάρχουν σπουδαίες εβραϊκές φωνές που καταγγέλλουν την πολιτική που ακολουθεί το Ισραήλ έναντι των Παλαιστινίων), είναι και επικίνδυνη, αφού αθωώνει τον «καθαρό», τον πραγματικό αντισημιτισμό.

Επισήμανση τέταρτη: Η Ευρώπη, από την εποχή της Ιεράς Εξέτασης, ακόμα και από την εποχή του Μεσοπολέμου, έχει αλλάξει. Στο πλαίσιο μίας πολυπολιτισμικής πλέον κοινωνίας, στον αντισημιτισμό -ο οποίος παραμένει κραταιός, έστω και υφέρπων- προστίθενται, και μάλιστα με αύξουσα ένταση, και όλες οι άλλες μορφές εθνικού, φυλετικού, θρησκευτικού κ.λπ. ρατσισμού. Αντίστοιχα, και η μάχη κατά του αντισημιτισμού δεν μπορεί παρά να ενταχθεί στη μάχη για την καταπολέμηση του ρατσισμού, για την υπεράσπιση της ισότητας και της διαφορετικότητας.

Επισήμανση πέμπτη: Η οριστική εκρίζωση του αντισημιτισμού, αλλά και δευτερευόντως όλων των υπόλοιπων ρατσιστικών αντιλήψεων και πρακτικών, προϋποθέτει τη συγκρότηση μίας νέας ευρωπαϊκής ταυτότητας, που θα αναδεικνύει θετικά τις αξίες και τα γνωρίσματα της ευρωπαϊκής πορείας: αλληλεγγύη, ισότητα, δημοκρατία, πλουραλισμός, διαφορετικότητα, ορθολογισμός κ.λπ., χωρίς να έχει ανάγκη από έναν «Άλλο», έναντι του οποίου να οριοθετείται αντιπαραθετικά.

Και μία τελική παρατήρηση: Η αντιπαράθεση με τον αντισημιτισμό δεν μπορεί να είναι υπόθεση εξειδικευμένων ομάδων πίεσης (lobbying), ο ρόλος των οποίων είναι συχνά ασαφής και αμφισβητούμενος. Η αντιπαράθεση προς τον αντισημιτισμό δεν μπορεί να είναι καν αποκλειστική ευθύνη θεσμών ακόμα και με σπουδαία διαδρομή και παρουσία, όπως στα καθ' ημάς το Κεντρικό Ισραηλιτικό Συμβούλιο. Η «αποκάλυψη» ότι ο αντισημιτισμός ενδημεί ενίοτε -είτε συνειδητά και ανοιχτά, είτε κεκαλυμμένα και αθέλητα, ως κατάλοιπο του επί αιώνες κυρίαρχου στερεοτύπου- ακόμα και μεταξύ των πλέον προοδευτικών και αριστερών μερίδων της κοινωνίας είναι μια καλή αφορμή να (επαν)εντάξουμε όλοι, κόμματα, φορείς, οργανώσεις, την καταπολέμησή του στην οπτική μας. Εξάλλου, μόνο έτσι μπορούμε να τον τοποθετήσουμε στις πραγματικές του διαστάσεις και να τον ξεριζώσουμε οριστικά από την Ελλάδα και την Ευρώπη.